اصطلاحات اقتصادی از نظر اسلام

فهرست مطالب:

واژه اصلاحات :   ۱
واژه اصلاحات اقتصادی:   ۴
انحراف‌ها و عرصه‌های اصلاحات اقتصادی امام علی ‍(ع)   ۷
انحراف در بینش‌ها   ۸
اصلاحات علوی   ۱۳
الف. موعظه و برحذر داشتن مردم از خلاف   ۱۳
ب. ارائه الگوی عملی به مردم   ۱۵
ج. نظارت بر بازار و مجازات متخلفان   ۱۶
انحراف در رفتار خلفا و کارگزاران   ۱۷
الف. حکومت دنیا پرستان و توزیع ناعادلانه مناصب   ۱۷
ب. توزیع ناعادلانه بیت‌المال   ۱۹
ج. نگهداری بیت المال تا پایان سال   ۲۲
اصلاحات علوی   ۲۴
الف. عزل کارگزاران ناصالح و انتخاب عمال صالح   ۲۴
ب. مراقبت‌ از کارگزاران و تنبیه خطاکار   ۲۶
ج. استردادبیت المال   ۲۶
د. تقسیم بیت المال به طور مساوی   ۲۷
ه. تعجیل در تقسیم بیت المال   ۳۰
موانع اصلاحات علوی   ۳۰
نتیجه‌گیری:   ۳۲
مراجع   ۳۴

واژه اصلاحات :

اصلاح در لغت عرب ضد افساد شمرده و اصلاح شی‌ء بعد از آن افساد آن را به اقامه و برپاداشتن آن معنا کرده‌اند. در فرهنگ‌نامه‌ سیاسی و اقتصادی و نیز در لغت‌نامه دهخدا، اصلاحات به مجموعه تغییرهایی گفته‌ می‌شود که در جهت بهبود اوضاع اجتماعی، در چارچوب نظام تثبیت شده انجام می‌گیرد.
در قرآن کریم، واژه اصلاح و افساد و مشتقات این دو مکرر به کاررفته است. در اصطلاح قرآنی، اصطلاحات اجتماعی به کوشش برای تحقق آموزه‌ها و دستورهای اجتماعی اسلام اطلاق می‌شود و مصلح به کسی گفته می‌شود که در راه تحقق شریعت الهی بکوشد؛ از این رو، پامبران در قرآن مصلح نامیده شده‌اند. در مقابل، مفسد به کسی گفته می‌شود که از تحقق آموزه‌ها و احکام الهی جلوگیری کند. علامه طباطبایی در ذیل آیه ۲۰۵ سوره بقره: و اذا تولی سعی فی الارض لیفسدفیها؛ «و چون برگردد (یا ریاستی یابد) بکوشد تا در زمین فساد کند» – که درباره منافقان وارد شده – می‌نویسد:
مقصود از فساد، فساد در تشریع است؛ زیرا خداوند آن چه را در دین وجود دارد، برای اصلاح اعمال بندگان تشریع کرده است تا در نتیجه آن، اخلاق و ملکات نفوس آنان را اصلاح کند و به سبب آن، جان انسان و جامعه بشی اصلاح شود و انسان‌ها به سعادت در دنیا و آخرت دست یابند.
بر این اساس، اصطلاحات در قرآن نیز به معنای تغییر در جهت بهبود اوضاع اجتماعی است؛ با این تفاوت که از دیدگاه قرآن، بهبود وقتی پدید می‌آید که احکام خداوندا اجرا شود.
حضرت امیر (ع) نیز واژه اصلاح و مشتقاتش آن را در خطبه‌ها و کلمات خود مکرر به کاربرده و بیش‌تر به معنای لغوی آن را اراده کرده است؛ ولی در موار دی که مقصود وی به اصلاحات اجتماعی ناظر بوده، کلمه اصلاحات را در همان مفهوم قرآنی‌اش به کار برده است. امام هدف از حکومت خود را چنین بیان می‌دارد:
بار خدایا! تو می‌دانی، آن چه از ما سرزد، نه برای همچشمی بود و نه رقابت در قدرت و نه خواستیم از این دنیا ناچیز چیزی افزون به چنگ آوریم؛ بلکه می‌خواستیم نشانه‌های دین تو را که دگرگون شده بود، بازگردانیم و بلاد تو را اصلاح کنیم تا بندگن ستم دیده‌ات در امان مانند و آن تعطیل شده بود، جاری گردد.