پایان نامه بررسی تطبیقی قراردادهای بین‌المللی نفتی ایران با قراردادهای نفتی سایر کشورها

فهرست مطالب:

مقدمه

فصل اول

کلیات، تعریف

بخش اول: کلیات و مفاهیم     ۵

مبحث اول) روند تاریخی نفت    ۶

مبحث دوم) اقتصاد و مالکیت نفت    ۱۲

گفتار اول: اقتصاد نفت

گفتار دوم: مالکیت نفت    ۱۴

بند اول ـ مالکیت نفت از دیدگاه حقوق اسلام

بند دوم ـ مالکیت نفت از دیدگاه حقوق ایران    ۱۵

بند سوم ـ مالکیت نفت از دیدگاه حقوقی کشورهای غرب    ۱۷

بخش دوم: تعریف و اقسام قراردادهای بین المللی نفت و گاز، وجوه اشتراک و افتراق آنها    ۱۹

مبحث اول) تعریف

گفتار اول: سیستم‌های حقوقی قراردادهای بین المللی نفت و گاز    ۲۰

بند اول ـ سیستم‌های امتیازی     ۲۱

بند دوم ـ قراردادهای امتیازی نوین    ۲۲

بند سوم ـ متن امتیاز نامه     ۲۵

بند چهارم ـ انواع امتیاز نامه

گفتار دوم: سیستم‌های قراردادی    ۳۱

بند اول ـ قراردادهای مشارکت در تولید

بند دوم ـ قراردادهای مشارکت در سرمایه‌گذاری    ۳۴

بند سوم ـ قراردادهای خدماتی     ۳۵

مبحث دوم) اقسام قراردادهای بین المللی نفتی ایران، وجوه اشتراک و افتراق آنها     ۳۹

گفتار اول: اقسام

گفتار دوم: وجوه اشتراک و تمایز قراردادهای بین‌المللی نفتی     ۴۹

فصل دوم

ویژگی‌ها و مکانیزمهای قراردادهای بین المللی نفتی ایران

بخش اول: ویژگیهای قراردادهای اولیه نفتی ایران تا قبل از ملی شدن صنعت نفت ایران     ۵۴

مبحث اول) ویژگیهای قرارداد ۱۹۰۱ دارسی

مبحث دوم) ویژگیهای قرارداد ۱۹۳۳ شرکت نفت ایران و انگلیس     ۵۹

مبحث سوم) ویژگیهای قرارداد نفتی ایران و شوروی     ۶۳

مبحث چهارم) ویژگیهای قرارداد الحاقی گس-‌گلشائیان    ۶۴

بخش دوم: ویژگیهای قراردادهای بین‌الملی نفتی ایران پس از ملی شدن صنعت نفت ایران    ۶۷

مبحث اول) ویژگیهای اصل ملی شدن صنعت نفت ایران

گفتار اول: ویژگیهای قرارداد کنسرسیوم ۱۹۵۴    ۷۰

مبحث دوم) ویژگیهای سایر قراردادها     ۷۵

گفتار اول: ویژگیهای قراردادهای پنج گانه خلیج فارس

گفتار دوم: ویژگیهای قراردادهای شش گانه    ۷۸

گفتار سوم: ویژگیهای قرارداد فروش و خرید نفت (کنسرسیوم دوم ۱۹۷۳)     ۸۴

بخش سوم: ویژگیهای قرار دادهای بین المللی نفتی ایران پس از انقلاب اسلامی ایران     ۸۷

مبحث اول) تا قبل از اجرای برنامه اول توسعه اقتصادی

مبحث دوم)   پس از اجرای برنامه اول توسعه اقتصادی     ۸۸

گفتار اول: ویژگیهای تحولات قانونی قراردادهای  نفتی ایران

گفتار دوم: ویژگیهای قراردادهای منعقد شده بیع متقابل    ۹۲

بخش چهارم: بررسی تحلیلی مکانیسم‌های عملیات اکتشاف، توسعه و بهره‌برداری در قراردادهای

بین المللی نفتی ایران و مقایسه آن با مکانیسم‌های مشابه جهانی     ۹۵

مبحث اول) مکانیسم‌های عملیات اکتشاف، توسعه و بهره‌برداری در قراردادهای نفت و گاز ایران

گفتار اول: عملکرد در قالب قراردادهای مشارکت در تولید نفت ایران     ۱۰۰

گفتار دوم: عملکرد در قالب قراردادهای انجام خدمت یا پیمانکاری نفت ایران     ۱۰۵

گفتار سوم: عملکرد در قالب سایر قراردادهای اکتشاف و توسعه و بهره‌برداری نفت ایران     ۱۰۷

مبحث دوم) مقایسه با مکانیسم‌های مشابه در جهان     ۱۱۲

گفتار اول: شیوه توسعه مشرکت منابع نفت و گاز     ۱۱۳

گفتار دوم: شیوه تعیین یک مقام مشترک     ۱۱۴

گفتار سوم: شیوه عملیات به روش Unitization    ۱۱۵

فصل سوم

قانون حاکم و روش‌های حل اختلافات در قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز

بخش اول: قانون حاکم بر قراردادهای بین‌المللی نفتی و شرط ثبات     ۱۱۸

مبحث اول) تعیین قانون حاکم و تحولات آن در قراردادهای بین‌المللی نفتی ایران و قیاس با

قراردادهای نفتی کشورهای نفت خیر جهان

مبحث دوم) شرط ثبات و نقش آن در آراء بین‌المللی قضایی     ۱۳۱

بخش دوم: روش رسیدگی به اختلافات ناشی از سلب مالکیت و ملی کردن     ۱۴۲

مبحث اول) مفهوم و اقسام سلب مالکیت

گفتار اول: سلب مالکیت و مصادیق آن     ۱۴۳

بند اول ـ سلب مالکیت در حالت اضطرار به شرط پرداخت غرامت (ضبط اموال)

بند دوم ـ سلب مالکیت بدون جبران خسارت (مصادره اموال)     ۱۴۴

گفتار دوم: سلب مالکیت غیرمستقیم و ملی کردن     ۱۴۶

بند اول ـ سلب مالکیت غیر مستقیم

بند دوم ـ ملی کردن موضوع مالکیت     ۱۴۷

بند سوم ـ پرداخت غرامت به صاحب امتیاز     ۱۵۰

بند چهارم- آثار حقوقی عمل ملی کردن    ۱۵۲

مبحث دوم) مراجع حل و فصل اختلافات ناشی از قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز    ۱۵۳

گفتار اول: روش رجوع به دادگاه

گفتار دوم: روش سازش     ۱۵۵

گفتار سوم: روش رجوع به داوری

بند اول ـ حل و فصل اختلافات بین‌المللی نفتی به روش سازش در دعوی سافایر     ۱۵۷

بند دوم ـ بررسی تجزیه و تحلیل قانون حاکم به روش رجوع به داوری بین‌المللی

و سازش نفتی طی دو دعاوی خمکو و کنسرسیوم نفتی ۱۹۷۳ ایران

بند سوم- نمونه حل و فصل اختلافات بین المللی نفتی ایران

به روش رجوع به دادگاه بین‌المللی لاهه و سازش     ۱۶۲

فصل چهارم

بررسی تطبیقی برخی شرایط و مقررات حاکم برقراردادهای بین‌المللی نفت و گاز

بخش اول: بررسی تطبیقی «درآمد و فروش نفت» در قراردادهای بین المللی نفت و گاز     ۱۶۵

مبحث اول) شرایط مالی در قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز

گفتار اول: روش تعیین قیمت نفت     ۱۶۹

گفتار دوم: چگونگی پرداخت حق الامتیاز در قراردادهای نفتی     ۱۷۳

گفتار سوم: مالیات در قراردادهای بین‌المللی نفتی     ۱۸۰

بند اول ـ نمونه پرداخت مالیات در قرارداد کنسرسیوم ایران ۱۳۳۳    ۱۸۳

بند دوم ـ چگونگی پرداخت مالیات در سایر نقاط خاورمیانه    ۱۸۴

بند سوم ـ ادوار سه گانه تقسیم منافع در قراردادهای نفتی تا قبل از انقلاب اسلامی    ۱۸۶

مبحث دوم) شرایط غیرمالی در قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز     ۱۸۸

گفتار اول: مسئله استرداد تدریجی اراضی در قراردادهای بین‌المللی نفتی     ۱۹۵

گفتار دوم: مسئله استخدام اتباع کشور طرف قرارداد    ۲۰۰

گفتار سوم: مسئله ترک قرارداد یا امتیاز     ۲۰۲

گفتار چهارم: مسئله مباشرت دولت در قراردادهای نفتی     ۲۰۶

گفتار پنجم: مسئله حق انتخاب هیئت مدیره شرکت نفتی در قراردادهای بین‌المللی نفتی     ۲۰۷

مبحث سوم) منافع مخصوص در قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز     ۲۱۱

گفتار اول: بررسی منافع مخصوص در قراردادهای نفتی ایران     ۲۱۲

گفتار دوم: چگونگی منافع مخصوص در سایر کشورهای خاورمیانه    ۲۱۵

بخش دوم: بررسی تطبیقی نرخ بازگشت سرمایه در قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز     ۲۲۰

مبحث اول) نرخ بازگشت سرمایه در قراردادهای نفتی «مشارکت در تولید»     ۲۲۱

گفتار اول: نرخ بازگشت سرمایه در انواع «قراردادهای مشارکت در تولید کشورهای جهان»     ۲۲۲

گفتار دوم: نرخ بازگشت سرمایه در «قراردادهای بین‌المللی نفتی

پیمانکاری خرید خدمات بیع متقابل ایران»     ۲۲۳

بخش سوم: بررسی قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز جمهوری آذربایجان     ۲۲۴

مبحث اول) نظام سرمایه‌گذاری در قراردادهای نفتی جمهوری آذربایجان     ۲۲۵

مبحث دوم) نفت و گاز فلات قاره جمهوری آذربایجان و سهام شرکت سوکار

در «شرکت مشارکت در تولید»    ۲۲۶

ـ نتیجه‌گیری     ۲۲۹

پیوست‌ها      ۲۳۵

فهرست منابع و مآخذ     ۲۴۷

•    منابع فـارسی

•     منابع انگلیسی    ۲۴۹

مقدمه :

به دلیل اهمیت نفت که یک منبع حیاتی است قراردادهای منعقده نفتی نیز از اهمیت خاصی بر خوردار است، اینکه اکثر قرارداد های نفتی جنبه بین المللی دارد لذا این قرار دادها بویژه با توجه به تحولات سیاسی و اقتصادی در جهان درخور تغییرات و دگرگونی‌هایی بوده است که هر کدام از جنبه های خاصی  حائز اهمیت و مطالعه می باشد، از بررسی ابتدایی ترین قرار داد های نفتی که تحت عنوان “امتیاز Concession ” با دولتهای صاحب نفت به امضاء‌  می رسیده تا قرار دادهای متداول امروزی می‌تواند زوایای مختلف این قرار دادها را مشخص نماید، لذا این رساله بر آن است که به بررسی تطبیقی قرار دادهای بین المللی نفتی ایران با قرار دادهای نفتی سایر کشورها بپردازد و ابعاد مهم حقوقی آنها را مشخص و مقایسه نماید، به منظور تحقق واقعی این بررسی تطبیقی ابتدائاً بر آن می‌باشم که به تعریف کلی و سپس بررسی ویژگی های قرار دادهای بین المللی نفتی در کلیه مراحل سه گانه اکتشاف، تولید و بهره برداری بپردازم،‌ در راستای نیل به این مقصود به معرفی و بررسی ویژگیهای اقسام قرار داد های بین المللی نفتی ایران اقدام گردیده و از ابتدایی ترین قرار داد امتیاز نفتی که معروف به قرار داد  دارسی منعقده به سال ۱۹۰۱ می باشد تا آخرین نوع قرار دادهایی که هم اکنون درصنعت نفت ایران متداول گشته و به قرار دادهای“بیع متقابل Buy  Back ” موسوم گردیده است را تحلیل نموده لذا بررسی و ارزیابی اینگونه قرار دادهای نفت و گاز از منظر حقوق بین الملل مد نظر قرار گرفته است.

در نگاهی کلی مشاهده می گردد کلیه قرار دادهای بین المللی نفتی ایران در دو دسته اصلی تقسیم بندی و جای  می گیرند. دسته اول موسوم به قرار دادهای“ مشارکت در تولید Production  Shairing ” می‌باشند که تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران منعقد می گردیده است و دسته دیگر از قرار دادها که پس از استقرار جمهوری اسلامی ایران با تشکیل وزارت نفت و به منظور حفظ، توسعه و بهره برداری ذخایر نفت و گاز انعقاد یافته که اینگونه از قرار دادهای نفت و گاز عمدتاً در قالب قرار دادهای خرید خدمات پیمانکاری بوده است، برای نمونه می توان به قراردادهای توسعه میدان نفتی پارس جنوبی اشاره نمود فازهای متعدد آن در قالب عقد قرار دادهای بین المللی بیع متقابل تحت اجرا می باشد که مورد پژوهش و تحلیل قرار می گیرد.

لازم به یاد آوری است برخلاف قرار دادهای مشارکت درتولید که هم اکنون بر اساس قوانین مصوب داخلی انعقاد آن ممنوع می باشد لیکن قرار دادهای خرید خدمات خارجیان موسوم به پیمانکاری که اولین بار در اوت ۱۹۶۶ ( مرداد ماه ۱۳۴۵ ) تحت عنوان “ اراپ ERAP ” بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت دولتی تحقیقات و فعالیتهای نفتی فرانسه منعقد گردید، هم اکنون نیز مشابه آن  به عنوان خرید خدمات پیمانکاری منعقد می گردد، طی فصلهای متعدد علل اصلی عقد در قالب اینگونه قرار دادها و انواع آن ذکر می گردد، مزایا، معایب ویژگیهای این نوع جدید قراردادی که بیع متقابل نام گرفته است و از گونه قراردادهای خرید خدمات می باشد با قرار دادهایی از این دسته که تا قبل از  وقوع انقلاب اسلامی تحت  عناوین دیگر منعقد می گردید مورد ارزیابی قرار گرفته است.

این رساله بر آن می باشد تا ضمن تطبیق انواع قرار دادهای نفتی ایران با یکدیگر ابتدائاً ابهامات این گونه قرار دادها را بررسی نموده و سپس به مقایسه قرار دادهای بین المللی ایران با سایر قراردادهای بین المللی که دیگر کشورهای نفت خیز جهان تاکنون منعقد نموده اند و یا هم اکنون می نمایند پرداخته، تجزیه و تحلیل حقوقی به عمل آورد و تا انتهای رساله بتواند در خصوص نظام حقوقی اقسام قراردادهای بین المللی نفت و گاز بررسی تطبیقی مفیدی ارائه نماید، جهت نیل به این هدف، رساله در چهار فصل مجزا به شرح ذیل تدوین گردیده است:

فصل اول معرفی کلی نفت و اقسام قراردادهای بین المللی نفت وگاز و وجوه اشتراک و افتراق آنها را شامل می گردد
فصل دوم به ویژگی ها و مکانیزمهای قراردادهای بین المللی نفتی  ایران و بررسی اقسام این عملکرد‌ها اختصاص یافته است.

فصل سوم  ماهیت حقوقی قانون حاکم و روش های حل اختلاف در قراردادهای بین المللی نفت وگاز را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد.

فصل چهارم اهم برخی شرایط و مقررات حاکم بر قراردادهای بین المللی نفت و گاز را مد نظر داشته به منظور مقایسه این مختصات، به پژوهشی تطبیقی در مفاد قراردادهای سایر کشورهای نفت خیز مبادرت می نماید لذا در بخش پایانی این فصل با طرح نمونه ای از قراردادهای بین المللی نفت و گاز جمهوری آذربایجان طی دو مبحث نظام سرمایه گذاری در قراردادهای نفتی جمهوری آذربایجان و همچنین چگونگی انعقاد این نوع از قراردادهای بین المللی نفتی در  قالب “مشارکت در تولید” آن کشور مورد بررسی قرار می گیرد.

جهت تدوین این رساله که به روش کتابخانه‌ای تهیه گردیده دو روش توصیفی تحلیلی بکار برده شده است، در آخر پایان نامه به نتیجه گیری کلی پرداخته، پس از آن “پیوستها” شامل جداولی که در متن رساله به آنها اشاره گردیده و مورد استناد بوده اند آمده و در انتها با ارائه فهرست اهم  منابع و مآخذی که برای تهیه این رساله مورد استفاده قرار گرفته اند به این وظیفه پژوهشی خاتمه بخشیده شده است.