اهمیت فضای سبز در جامعه بشری

نویسنده:

اهمیت فضای سبز در جامعه بشری و اهمیت فضای سبز

اصطلاح فضای سبز، به وسیله برخی از دست اندرکاران برای مفهوم پوشش گیاهی شهرها به کار گرفته شده است. گاری مول (G.Moll, 1991) اصطلاح فضای سبز را برای پوشش سبز شهرها به کار می گیرد. پدر پارکداری ایران فضای سبز را به منطقه ای پوشیده از گیاه در داخل و اطراف شهرها می گوید که بیشتر دارای دو کارکرد مهم برای شهرها می باشند تعدیل دما و تلطیف هوا و زیبا آفرینی.

مقلات رشته زیست شناسی

تقسیم بندی فضای سبز شهری

فضای سبز: پارکهای شهری، کمربندهای سبز، باغات، گردشگاهها، پارک های جنگلی، باغ های گیاهشناسی پارکهای شهری: پارک در مقیاس واحد همسایگی، پارک در مقیاس محله، پارک در مقیاس ناحیه، پارک در مقیاس منطقه، پارک در مقیاس حوزه، پارک در مقایس شهر، پارک خطی

تعاریف متعددی برای فضای سبز شهری ارائه شده

آن بخش از فضای سبز که در محدوده شهر طراحی و بناشده، فضای سبز شهری نامیده می شود. بخشی از سیما شهر که از انواع گیاهان تشکیل یافته است. فضای نسبتاً بزرگی، متشکل از گیاهان با ساختی جنگلی و برخوردار از بازدهی زیست محیطی و ا کولوژیک معین و در خور شرایط زیست محیطی حاکم بر شهر بخشی از مناطقی که دارای گیاهان یا هر گونه سبزینگی اعم از درختان، درختچه ها، گل ها و چمن ها است.

اراضی اماکن مسکونی، تجاری و صنعتی، محل های کسب و پیشه و خدماتی است که دارای پوشش گیاهی چند ساله، دوساله، اعم از درخت، درختچه، نهال و گیاهان پوششی (گل، بوته و چمن) است و به منظور استفاد های سودمندانه یا زیبایی طبیعی و تلطیف هوا در محدوده و حریم شهر احداث شده است یا بطور طبیعی بوجود آمده باشد. با توجه به تعاریف بررسی شده می توان دو بخش را برای فضای سبز در نظر گرفت اول مجموعه ای از پوشش سبزینه ای شامل درختان، درختچه ها، گلها، بوته ها و چمن که مفهوم فضای سبز را از نظر فیزیونومی و شکل ظاهری القاء می کند.

دوم: بر آوردن انتظارت و وظایفی شامل بهبود کیفیت زیست محیطی  انسان، تأمین زیبایی و سایر نیازهای اکولوژیک که به عنوان هدف و وظیف در احداث فضای سبز مستتر می باشد. در

فضای سبز شهری
فضای سبز شهری

جامعترین تعریف برای فضای سبز شهری را اینچنین می توان تعریف کرد:

فضای سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری است که در عرصه های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان، درختچه ها، گل ها، چمن ها و سایر گیاهانی است که براساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصصهای مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی، حفظ، نگهداری یا بنا می شوند.

اهمیت فضای سبز

فضای سبز با خواص چند جانبه ای که دارد نقش فوق العاده در زندگی بشر دارد. خواص چند جانبه آن از تولید اکسیژن و ازت گرفته تا خاصیت گشندگی موجودات مضر با تولید فیتونسید، از جذب انواع ذرات معلق مضر و مواد آلوده کننده هوا گرفته تا خاصیت تعدیل کنندگی شرایط محیطی از برقراری توازن اکولوژیک در محیط گرفته تا خاصیت جذب صدای ناهنجار، از ایجاد محیط امنیت و آسایش تفریح و تفرج گرفته تا مرکز تجمع انسانها و.. در واقع زمینه تنوع را در ذهن تداعی می کند.

از طرفی پایه تکامل حیات، نظم ناشی از آنست و فضای سبز که جزئی از مجموعه حیات است، طبعاً از نظر برخوردار و در کنار تنوع و نظم، قطعاً زیبایی را به همراه نخواهد داشت و همین طور در کنار زیبایی کمال را.

ضرورت فضای سبز

مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها، کارکردهای زیست محیطی آنها است که ایجاد تعادل بخشی در متابولیسم شهر از یک سو و بالا بردن سطح زیبایی از سوی دیگر، سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می شوند. با توجه به اینکه گسترش از یک سو ارتباط ارگانیک با تکنولوژی و از سوی دیگر با آلودگی دارد (و گریزی از آن نیست). برای تداوم آن باید کلیه عوامل لازم به کار گرفته شوند. مؤلفه های اثرات گسترش در شهرها، به طور گوناگونی نظام زیستی شهرها را می توانند مختل کنند.

فضای سبز مناسب در شهرها یکی از عوامل مؤثر در کاهش این اثرات بوده و به ویژه در رابط با گرد و غبار، آلودگیهای شیمیایی، هوا، فضای سبز شبه جنگلی ریه های تنفس شهرها به شمار می‌روند. مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی، تلطیف هوا و جذب گرد و غبار است.

سایر اثرات فضای سبز  در شهرها نقش نسبی دارند ولی مجموعه اثرات فضای سبز حضور آنها را در شهرها اجتناب ناپذیر می کند به طوری که بدون وجود آن ممکن نیست شهرها پایدار باقی بمانند. مجموعه اثرات فضای سبز را می‌توان به طور خلاصه به قرار زیر مجموعه بندی کرد.  

آلودگی هوا

فضای سبز به ویژه در شکل چیره درختی می توانند در کاهش آلودگیهای شیمیایی هوا بسیار مؤثر باشند. برای بهره وری از این کارکرد درختان باید ضمن استفاده از گونه های غیر حساس و مقاوم، در صورت صدمه دیدن ترمیم و احیاء آنها همیشه مدنظر است.  

آلودگی صدا

فضای سبز به ویژه درختان در کاهش آلودگی صدا بسیار مؤثر است و می توانند در صورت برخورداری از گونه های مناسب و مکاشت اوصلی تا ۴ دسی بل صدا را کاهش می دهند. این نقش درختان در شهرهای بزرگ و بزرگراهها دارای اهمیت زیادی است.

تولید اکسیژن و جذب دی اکسید کربن

درختان، با این دو کارکرد خود نقش مؤثری در بهبود شرایط زیست محیطی ایفا می‌کند. اگرچه در مقیاس کلان از نظر ایجاد توازن اکسیژنی نقش درختان و فضای سبز نمی تواند قابل ملاحظه باشد ولی در مقیاس خرد شهری قابل چشم پوشی نیست. هر درخت راش با دیر زیستی متوسط به اندازه سه برابر حجم دو اتاق یک نفره می تواند دی اکسید کربن از هوا پاکسازی کند و در حالی که ۴۰-۳۰ متر مربع از درختان می‌توانند اکسیژن مورد نیاز یک نفر را تأمین می کنند.

  کنترل تشعشعات و باز تاب نور

فضای سبز در شهرها ضمن کنترل تشعشعات خورشید از بازتاب نورهای مزاحم و خیره کننده می توانند جلوگیری کنند.

 کنترل ترافیک

آریش فضای سبز در محورهای درون شهری عامل مؤثری در کنترل ترافیک به شمار می روند کاشت اصولی درختان در مکانهای مناسب به عنوان نشانه های آشنا در هدایت رفت و آمدها بسیار مؤثر است.  

زیبایی آفرینی

زینت شهرها و مطلوبیت آنها برای زیست، مدیون زیبایی آفرینی فضای سبز در اشکال متنوع خود است. فضای سبز حقارت شهرها را به عنوان پدیده انسان ساخت در برابر سیستمهای طبیعی تاحدی متعادل می کنند.

 معماری شهرها

فضای سبز، جایگزین مناسبی برای سایر مصالح مورد استفاد در معماری جهت تقسیم فضای ایجاد حفاظ، خلوتگاه و فضای خصوصی و… به شمار می روند. علاوه بر این به عنوان کاتالیزور عامل مهمی در ایجاد پیوند و ارتباط منطقی بین ساختمانها و ابنیه به شمار می روند.    

جذب فون

فضای سبز، طبیعت بی جان شهرها را به سوی سیستمهای طبیعی سوق داده و سبب جذب فون ویژه ای می شوند که فضای بی روح آنها را قابل تحمل تر می کند.  

کنترل باد

فضای سبز ویژه  درختان، در صورت کاشت مناسب و هدفمند (ترکیب گونه ای و‌‌ آرایش مناسب) می توانند در هدایت باد (در تابستان جهت خنک کردن) در بخشهای مورد نظر و تغییر جهت آن در سمت دلخواه بسیار مؤثر باشند.  تفرجگاه فضای سبز در شکل گیری هر گونه سیستم تفرجگاهی مؤثر بوه و عامل مؤثری در گذران فراغت مردم به شمار می رود. ایجاد سایه، چشم انداز، تلطیف هوا و هوای پاک جدا از زیبایی از جمله عواملی می باشند که در شکل گیری تفرجگاهها حضور فضای سبز را غیر قابل اجتناب می کنند.

تأثیر روانی

فضای سبز و بویژه رنگ سبز یا تغییرلات فصلی آن دارای اثرات روانی بسیار مؤثری است. ارجار ولریخ در تحقیقی که در زمینه اثرات روانی درختان و فضای سبز می تواند دوره بستری بیماران را کوتاه کند. چنین تأثیر روانی البته کاربرد اقتصادی نیز در بردارد. طبق گزارش ولریخ وجود فضای سبز و درختان دوره نقاهت بیماران را ۸ درصد کاهش می دهد. با دادن چشم اندازی از درختان به بیماران به آسانی می توان سالانه صدها میلیون دلار از هزینه بهداشت عمومی را کاهش داد.

ذخیره انرژی

کاشت صحیح درختان می تواند بر روی مصرف انرژی در ساختمانها تأثیر قابل ملاحظه ای داشته باشد. هزینه گرم کردن یا خنک کردن ساختمانها در صورت کاربرد درخت کاهش می یابد درختان باعث جذب ۹ درصد انرژی خورشیدی در تابستان شده و گرمای داخلی ساختمانها را می توانند کاهش دهند. آمریکاییها با کاشت درختان در نقاط خاص و استراتژیک در اطراف منازل و ساختمانهای مسکونی سالانه دو میلیون دلار صرفه جویی می کنند، و اگر درختان در نقاط مناسبی کاشته شوند که سایه انداز آنها نقاط معینی از ساختمانها  را بپوشاند این سود دوبرابر خواهد شد.

در اماکن مسکونی که در مناطق بادگیر قرار دارند، کاشت درختان بصورت بادشکن می توان هزینه گرم کردن ساختمانها را برحسب درجه بادگیری و تراکم بادشکن ۴ تا ۲۲ درصد کاهش دهد. علاوه بر این، اثر تعدیلی درختان و فضای سبز روی دمای شهرها سبب می شود که مصرف انرژی لازم برای تبرید و انتشار گازهای گل خانه ای متصاعد شده از واحدهای مولد انرژی کاهش یابد. کاهش دما در شهرها در اثر تعریق و سایه نه تنها سبب صرفه جویی از انرژی بلکه سبب صرفه جویی در مصرف آب نیز می شود.  

تاج بری یا برگاب

درختان با جذب برگاب می توانند حرکت و جریان آب را در سطح غیر قابل نفوذ شهر کند کرده و راه افتادن آب در سطح شهر را به تأخیر بیندازند. سوزنی برگان تا ۴۰ درصد و پهن برگان تا ۲۰ درصد توانایی دارند که آب باران را گرفته و دوباره از طریق تبخیر به فضا برگردانند. این اثر درختان اگر در سطح جنگلها به عنوان یک  موضوع بحث انیگز به نظر می آید در سطح شهر بطور ملموسی مثبت است.

درختان و سیلاب

جریانهای تند سیلابی و روش مدیریت آنها موضوع عمده دیگری در مطالعات زیست محیطی حومه شهرها و زمینه دیگری در بحث های اقتصادی است. با افزایش سطح غیر قابل نفوذ شهرها (جاده ها و ساختمانها) آب بیشتری باید به خارج شهرها هدایت شوند. یک شهر نه چندان بزرگ آمریکا با پوشش درختی ۳۰ درصد توانایی دارد تا حرکت سیلابها را ۱۴ درصد کاهش دهد.

درختان با جذب برگاب از یک سو و هدایت آن به اندامهای خود، سبب کندی جریانهای تند و سیلابی می شوند. سطح اندامهای درختان از یک سرعت سیلابها را ۳ برابر کاهش می دهد و از سوی دیگر از هزینه ساخت سیستمهای هدایت جریانهای سیلابی می کاهد.

در لوس آنجلس یک گروه از مهندسین صنایع نظامی طرحی ارائه دادند تا برای افزایش کشش بستر رودخانه ها در برابر افزایش جریانهای سیلابی ارتفاع پلها را بالا ببرند. هزینه پروژه بالغ بر میلیونها دلار است. در حالی که حرف جنگلداران این است که افزایش سطح پوشش درختان می تواند با هزینه کمتری مشکل را برطرف کند.

تاریخچه :  

ایرانیان جزو نخستین ملتی بودند که گل را به یکدیگر هدیه می دادند . نقوش به جای مانده از دوران گذشته که در آن عده‌ای شاخه گلی در دست دارند مستند است و این موضوع نشانگریست که ایرانیان باستان نیز برای پرورش گل و هدیه دادن آن اهمیت ویژه ای قائل بوده اند .

رواج گل و گیاه در ایران به ویژه در طراحی فضای سبز از ۳ هزار سال پیش اهمیت داشته و توسعه آن در این سرزمین به صورت یک حرفه عمر ۸۵ ساله ای دارد و نخستین بار یک هلندی مقیم تهران به نام پرتیوا به اتفاق چند نفر از هموطنانش در باغ خود در تهران با وارد کردن بذر گل از هلند اقدام به پرورش گل در ایران کردند . قدیمی ترین گلخانه مدرن که قدمتی ۷۵ ساله دارد توسط مرحوم آقای زعیم از کشور هلند وارد و احداث گردید و تا کنون نیز فعال می باشد .