آتشکده فیروز آباد

نویسنده:

کاخ ارشیر بابکان (آتشکده ساسانی فیروزآباد)   

شهرستان فیروزآباد :

نماهایی از کاخ ارشیر بابکان یا آتشکده ساسانی؛ فیروزآباد

سایر آثار اطراف کاخ

آتشکده فیروز آباد

شهرستان فیروزآباد :

شهرستان فیروزآباد که در حدود ۱۲۰ کیلومتری جنوب شیراز واقع شده است ، از شهرستان های استان فارس می باشد . نام اصلی و قدیمی فیروزآباد ، شهر گور (جور) بوده که در سه کیلومتری شهر کنونی فیروزآباد قرارگرفته و در زمان ساسانیان مرکز حکومت اردشیر بابکان بوده است. بنا به گفته ابواسحق استخبری ، شهر گور به وسیله اردشیر در سرزمینی ساخته شد که آب راکد آنرا فراگرفته بود.

این شهریار نذر کرد که یک شهر و یک آتشکده در محلی که بر دشمن خود پیروز گردد بسازد و چون در سرزمین شهر گور بر دشمن پیروزی یافت ، نذر خویش را ادا نمود… دارای چهار دروازه است در خاور باب مهر، در باختر باب بهرام ، در شمال باب هرمز ، و در جنوب باب اردشیر .

این بنا از کاخهای ییلاقی اردشیر بابکان بشمار می رود که با مصالح لاشه سنگ و ملاط گچ احداث گردیده ، تزئینات بکاررفته در آن شامل گچبری های زیبا و رنگی داخل بنا و همچنین ستونهای شبیه ستونهای بکاررفته در نمای بیرونی کاخ است.

کاخ دارای سه ورودی است که ورودی اصلی آن از جنوب بنا می باشد. در شرق و غرب حیاط ورودی اصلی ، در هر طرف دو اطاق با طاق گهواره ای وجود دارد. دو ایوان در شمال و جنوب این بخش ساخته شده است که پشت ایوان شمالی سه تالار گنبددار مربع شکل که هر کدام از تالارها دارای گنبدی با دهانه ای باز می باشند ، وجود دارد. تزئینات بکاررفته در این تالارها قابل مقایسه با تزئینات کاخ تچر (تخت جمشید) می باشند.

کاخ به صورت دو طبقه است. بعد از این تالارها ایوانی رفیع که یادآور ایوان های بزرگ دوره اشکانیان است به چشم می خورد، در هر طرف این ایوان دو تالار با سقف های گهواره ای دیده می شود. جلوی ایوان اصلی برکه ای تقریبا مدور که با حصاری محصور شده ساخته شده است. ابعاد کاخ ۶۴/۵۴*۷۵/۱۱۵ متر و زیربنای کل کاخ با برکه مجموعا ۸۴۹۶  مترمربع می باشد.

اردشیر بابکان پس از پیروزی بر اردوان پنجم در نزدیکی شهر گور در مجاورت برکه ای بزرگ، یکی از مهمترین و باارزش ترین بناهای دوره ساسانی را با استفاده از مصالح سنگ و گچ ساخت. ساختار اصلی کاخ ارشیر سه بخشی است که شامل یک ایوان رفیع که چهار تالار بزرگ بر آن عمود شده اند. این قسمت از طریق پلکانی با برکه مرتبط می شده است. سه تالار گنبددار در پشت این بخش که با یکدیگر و ایوان و تالارها ارتباط دارد ایجاد گردیده. فضای داخلی دارای تزئینات گچبری با الگوگیری از نمونه های هخامنشی است. بالای گنبدها نیز باز است.

آتشکده فیروز آباد
آتشکده فیروز آباد

نماهایی از کاخ ارشیر بابکان یا آتشکده ساسانی؛ فیروزآباد

بخش سوم نیز شامل یک حیاط با دو ایوان و تالارهایی در اطراف است که به نظر می رسد ورودی اصلی بنا در این قسمت قرار داشته است. نمای خارجی بنا دارای نیم ستون های تزئینی گچی زیبایی است.

آتشکده فیروزآباد که تنها ویرانه ای از آن به جا مانده است، از سنگ های بزرگ خوش تراش ساخته شده بود. این آتشکده روی صفه ای قرار داشت که بر بالای آن یک سکوی چهار تاقی بود. بر فراز این بنا ، گنبدی مشرف و مسلط بر تمام شهر وجود داشته است . این بنا ظاهراً از همه چار تاق های دیگر عهد ساسانی بزرگ تر بوده است. در حال حاضر ، فقط مناره این بنا بر جا مانده است.

اردشیر بابکان نزدیک مدخل تنگاب، در کنار چشمه ای که دریاچه ای به قطر ۵۰ متر را به وجود آورده، کاخی ساخت که در سده های میانه «آتشکده» محسوب می شد. این کاخ که از کاخ های ییلاقی اردشیر بابکان بود، یکی از بناهای بزرگ، با ابهت و کم نظیر دوره ساسانی است و نخستین بنای طاق دار ساسانی محسوب  می شود. زیر بنای این کاخ ۱۱۵×۵۵ متر است و اطراف آن را ساختمان ها و دیوارهایی پوشانده که آثار آن هنوز باقی است.

مصالح این کاخ از سنگ لاشه و ملات گچ است. کاخ دارای سه ورودی است و ورودی اصلی در سمت جنوب قرار دارد. در شرق و غرب حیاط ، در هر دو طرف دو اتاق با طاق گهواره ای وجود دارد. دو ایوان در شمال و جنوب این بخش ساخته شده که پشت ایوان شمالی سه تالار گنبددار مربع شکل جای دارد.  یکی از تالارها دارای گنبدی با دهانه باز است.

تزئینات  به کار رفته در این تالارها قابل مقایسه با تزئینات  کاخ ” تچر” تخت جمشید است و ابعاد بزرگ سه تالار این کاخ آدمی را به تعجب وا می دارد.کاخ دو طبقه بود و بعد از تالارها، ایوانی رفیع یادآور ایوان های بزرگ دوره اشکانیان است. در هر طرف ایوان دو تالار با سقف های گهواره ای دیده می شود. اندازه اتاق های این کاخ با اندازه اتاق های قلعه دختر برابر ، و طرح هر دو بنا مشابه است. آثار گچ بری های دوره ساسانی ، در این ساختمان  به قوت خود باقی است و ستون هایی مشابه ستون های نمای خارجی، در داخل نیز به کار رفته است.

زیر بنای کاخ با برکه ی آن ۸۴۹۶ متر مربع است. برخی از قسمت های سالم مانده کاخ در سال های اخیر از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور بازسازی و تعمیر شده است.

سایر آثار اطراف کاخ

آثار بنای آشپزخانه در پشت کاخ، تل نقاره خانه در مجاورت کاخ و قلعه حسن آباد و برخی روستاهای باستانی دیگر در اطراف کاخ وجود دارد. بنای امامزاده جعفر در محدوده ی شهر قدیم که از دوره ایلخانی باقی مانده و با سنگ قبرهای بسیار جالب که یکی از آنها تاریخ ۷۴۱ ه. ق را دارد ، از آثار دیگری است که در اطراف این کاخ وجود دارد.