پایان نامه بررسی وضعیت حاشیه نشینی

حاشیه نشینی

پایان نامه در مورد حاشیه نشینی

مقدمه

قرن بیستم را در یک سیاره روستایی آغاز کرده ایم در این آغاز از هر ۵ نفر ۴ نفر درحوزه های روستایی زند گی می کردند. اما در پایان قرن بیستم ، یعنی  در چند سال بعدی سیاره زمین به یک سیاره شهری تغییر نقش می دهد ودر یک نقشه جهان نما مادر شهرها بیشتر نواحی جهان اشغال می کنند در این میان ، کشورهای درحال توسعه ، شرایط اجتماعی ، اقتصادی و فیزیکی شهرها به ویژه شهرهای بزرگ به سرعت دگرگون می شود و هجوم مهاجرین روستایی به شهرها ، آلودگی هوا ، آلودگی صوتی ترس از بیماری های متعدد خطرناک ناشی از بلایایی طبیعی ، انسانی عصر ما را در یک بحران اجتماعی – روانی قرار می دهد .

در اینجاست که انسان شهر نشین و همه سازمانهای علمی واداری در جهت نجات شهرها از این بحران همۀ علوم ودانشهای بشری را به خدمت می گیرند که برنامه ریزی شهری ایران نیز یکی از آنهاست.

پدیده حاشیه نشینی با مفهوم امروزین آن در کشورهای جهان سوم گسترش یافت. پیامد رشد صنعتی کشورها ، بروز مسائل و مشکلات اجتماعی فراوانی بود که یکی از آنها حاشیه نشینی است. مناطق صنعتی  فعال به عنوان قطبهای جاذب جمعیت ، به فرا خوانی نیروی کار از نقاط مختلف کشور خویش ویا دیگر کشورهای جهان می پرداخته ومازاد جذب نشده ی این نیروها را درسکونتگاه هایی نا مناسب گردهم آوردند ودر این راستا حاشیه نشینی چهره زشت خویش را آشکار ساخت.

اجرای برنامه های نو استعماری در کشورهای جهان سوم تحت عنوان برنامه های توسعه ، در راستای شکست ساختار اجتماعی و اقتصادی سنتی اینگونه کشورهای عمل کرده وبه همراه خود پدیده شوم حاشیه نشینی را به ارمغان آورد. کشورهای جهان سوم به دلیل تحت سلطه قرارگرفتن وعدم توانایی در غارت دیگر ملل ، قادر به کنترل ابعاد رو به افزا یش این پدیده نبوده وتعداد  ز اغه نشینان این کشورها به طور روز افزونی افزایش می یابد به طوری که امروزه وجود حاشیه نشینان در اطراف شهرهای بزرگ مانند کلکته پدیدهای عادی به نظر میرسد حدود ۳۰درصد از افراد ساکن در شهرهای بزرگ وپایتخت های کشورهای جهان سوم به طور زاغه نشینی زندگی می کنند.

در ایران نیزپس ازورود واستقرار سرمایه داری وابسته،پدیده حاشیه نشینی به وجود آمد ورشد آن عمدتااز سال  از سال ۱۳۲۰به بعد شدت یافت پس از بروز تغییرات عمده در سال های ۱۳۴۱و۱۳۴۲، رشد حاشیه نشینی به حدی رسید که دستگاه حکومتی وپژوهشگران اجتماعی را بر آن داشت تا برای رفع آن چاره اندیشی کنند تقریبا تمامی این مطالعات در حد شناخت جامعه آماری حاشیه نشینان کشور بدست آوردن مشخصات این جامعه بوده وکمتر به تحلیل مسئله پرداخته اند.

درنتیجه اینگونه پژوهشها انجام  برنامه های شتابزده مانند ساختمانهای کوی نهم آبان سابق وخانه های حاشیه نشینان کرمان بود که چون براساس شناختی صحیح وعمیق از این پدیده استقرار نبودند به زودی با شکست رو به رو شده ومتوقف شدند.

اقدام دیگری که در نظام گذشته برای از بین بردن این پدیده صورت گرفت باز گرداندن اجباری مهاجرین حاشیه نشین به روستای خود بود پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران فعالیت های متعددی برای رسیدگی به این پدیده صورت گرفت که حداقل نتیجۀ قابل مشاهده ای در پی داشت، بهبود نسبی وضع بهداشت محیط زیست برخی از حاشیه نشینان است که به عنوان فعالیتی کوتاه مدت قابل تقدیر است اما متاسفانه هنوز برنامه ای بلند مدت وموفقی طرح ریزی نشده ومی توان از گوشه وکنار دید ابعاد تازه تری به این مسئله افزوده می شود.

بیان مسأله

به زبان ساده، شهرنشینی افزایش جمعیت ساکن شهرهاست. با این شرط که رشد جمعیت شهری از رشد سایر نقاط بیشتر باشد و جمعیت شهرنشین، آرام آرام سهم بیشتری از کل جمعیت را به خود اختصاص دهد (پیران، ۱۳۷۶: ۷۷).

از اوایل قرن حاضر تحولات شهرنشینی و دگرگونی های کالبدی متعاقب آن در شهرهای کشورهای جهان سوم، بر خلاف کشورهای پیشرفته به نتایج  نامطلوبی انجامیده است، چرا که شهر مظهر گسیختگی ها و نماد عوامل و شرایط اجتماعی- اقتصادی و سیاسی- فرهنگی حاکم است. در شهر گسیخته جهان سوم، محیط فیزیکی، درآمد، ارزشهای فرهنگی، نظامات نهادی و… جملگی متأثر از زمینه ها و عوامل اقتصادی- اجتماعی و بازتاب طبقات گوناگون شهری بوده و از محله ای به محله دیگر و گاه از خیابانی تا خیابان دیگر تفاوت فاحش دارد.

در این بین خرده بافت های حاشیه ای ناقص تر و آسیب پذیرتر است، حال آنکه نواحی اصیل و بافت های برنامه ریزی شده قدیمی این شهرها به خوبی استقرار یافته و مشکلاتی به مراتب کمتر در آن وجود دارد (مارسللو، ۱۳۷۲: ۵).

شهر و شهرنشینی ایران بازتاب شرایط اجتماعی- اقتصادی در گذشته است و میراثی تاریخی است که چهره کنونی آن حاصل تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور از آغاز قرن حاضر تا کنون می باشد. چه دگرگونی های اجتماعی- اقتصادی جامعه ایران از دهه ۱۳۰۰ تاکنون و تبلور کالبدی- فضایی آن در شهرها به مفاهیم و شکل بندی جدیدی در عرصه شهر و شهرنشینی انجامیده است که چهره بارز آن، چیزی است که شهرگرایی و شهرنشینی وابسته، شهرسازی نادرست و غیر اصولی نامیده می شود (حبیبی، ۱۳۷۵: ۷) .

کشور ما در چند دهه اخیرشاهد رشد شتابان جمعیت شهری و تغییرات سریع و عمیق بافت کالبدی و بافت اجتماعی شهرها ی بزرگ بوده است. این تحولات که بدنبال تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در مقیاس ملی ایجاد شده است، آنچنان وسیع و سریع صورت گرفته که همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فضایی را تحت الشعاع قرار داده و در برخی زمینه ها مدیران و برنامه ریزان شهری را غافلگیر کرده است. بطوری که عدم امکان پاسخگویی به نیازهای جدید ناشی از این تحولات بویژه در شهرهای بزرگ، آن را به یک مسأله تبدیل کرده است.

در اثر تحولات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی قرن حاضر در کشور، جمعیت شهرنشین ایران همواره روند افزایشی را در این سالها طی کرده تا جایی که درصد شهرنشینان کشور از حدود ۳۱ درصد در سال ۱۳۳۵ به حدود ۶۸ درصد در سال ۱۳۸۵ رسیده است. بدیهی است که این تغییرات و فعل و انفعالات جمعیتی در بعد کالبدی شهرها تأثیری تعیین کننده و نمایان داشته است.

 شهر سبزوار نیز از این حیث مستثنی نمی باشد بطوریکه این شهر، در طول سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ مانند اکثر شهرهای ایران با افزایش سریع جمعیت روبرو بوده است. به طوری که در فاصله این سالها جمعیت این شهر حدود ۷ برابر شده است که بالاترین نرخ رشد سالیانه جمعیت آن در مقطع ۶۵-۱۳۵۵ برابر با ۶٫۳۸ درصد بوده است. پیامد فضایی این رشد بالای جمعیت، قبل از هر چیز در گسترش فیزیکی بی رویه شهر و اضافه شدن بی برنامه محله های جدید به محدوده شهر و نیز تغییر در تراکم و چهره و بافت کالبدی شهر ظاهر شده است.

چکیده رساله/پایان نامه :

تحقیقات انجام شده درباره بافت های بدون برنامه و برنامه ریزی شده شهر سبزوار نشان می دهد که این بافتها در توسعه فیزیکی خود از یکسری مشکلات و اولویت هایی برخوردارند که سبب شده این بافتها از توسعه متفاوتی برخوردار باشند. در بافت های بدون برنامه شهر سبزوار می توان اذعان داشت که فاصله نزدیک به شهر سبزوار، ارزانی قیمت زمین، روابط بالای همسایگی از اولویت های زندگی در این محدوده ها و در بافت برنامه ریزی شده شهر شرایط مساعد آب و هوا، وضعیت تقریبا بالای فرهنگی ساکنین شهرک و … از اولویت های زندگی در این محدوده می باشد.

در خصوص مشکلات این محدوده ها نیز می توان گفت که در بافتهای بدون برنامه شهر، کمبود امکانات و خدمات محله ای، شکل و فرم پیچیده شبکه های دسترسی، امنیت نامناسب این مناطق، شکل و ساخت نامناسب مساکن در این محدوده ها و در بافت برنامه ریزی شده، کمبود امکانات و خدمات در سطح منطقه ای، فاصله زیاد تا شهر، ضعف سیستم حمل و نقل درون شهری شهرک به سبزوار و … را می توان نام برد.

برای دستیابی به فرضیه های تحقیق با تکمیل پرسشنامه به حجم نمونه ای برابر با ۲۵۰ پرسشنامه از محدوده بافت بدون برنامه و تعداد ۱۲۵ پرسشنامه از محدوده بافت برنامه ریزی شده شهر و همچنین تعداد ۱۵ پرسشنامه از کارشناسان و متخصصان شهرداری تکمیل شده است.

نتایج تحقیق نشان می دهد که علت توسعه فضایی- کالبدی محدوده های بافت بدون برنامه شهر سبزوار مهاجرت های روستا- شهری شهرستان به شهر سبزوار می باشد و چون این مهاجران از لحاظ اقتصادی در مضیقه قرار دارند به ناچار به دلیل ارزانی قیمت زمین به این محدوده ها رانده می شود.

نتایج تحقیق در مورد بافت برنامه ریزی شده شهر سبزوار همچنین نشان می دهد که کمبود امکانات و خدمات اساسی در سطح منطقه ای و بوقوع نپیوستن پیش بینی های جمعیتی شهر سبزوار باعث توسعه کند این محدوده شده است.

از ره یافته هایی که کمک به توسعه این مناطق می نماید، می توان به فراهم کردن امکانات رفاهی در روستاها برای جلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهر، پر کردن فضاهای خالی داخل شهر و محدوده شهرک توحید، فراهم نمودن امکانات و خدمات رفاهی- بهداشتی در محدوده شهرک توحید و … اشاره کرد.

کلید واژه: گسترش فیزیکی، مهاجرت های روستا- شهری، بافت برنامه ریزی شده، بافت بدون برنامه، سبزوار

Abstract

The researches about planned and unplanned tissues of Sabzavar have been showed that these tissues have some problems and priorities in their physical development which caused different developments. It’s normal to say that in unplanned tissues of Sabzevar. Being close to Sabzevar, cheap price of land, good relations between neighbors are the priorities of living in these territories. On the other hand, favorable weather, high-level culture of people are the priorities of living in planned tissues of Sabzevar.

Meanwhile, the problems in unplanned tissues are: not having enough facilities, complex form of available networks, unsuitable security of these zones, unsuitable form and construction of building in these territories. Moreover, not having enough facilities and public services, long distance to city, weak transport system to Sabzevar are the problems in planned tissues.

This paper consists of 250 sample questionnaires about unplanned tissue, 125 questionnaire of planned tissue of city and also 15 questionnaires of experts of municipal. Results showed that suburb-urban migration of town to Sabzavar is a main reason of spatial and skeletal development of unplanned tissue of Sabzavar.

As immigrants are mostly poor people, they immigrated to these territories because of cheap prices of lands. Results of our researches about planned tissue of Sabzavar also showed that loss of facilities and fundamental services in these territories caused slow development in these territories. By having welfare services in villages, we can prevent migration of village people to city , filling empty spaces inside the city and Towhid town, having welfare services and sanitary services can develop these zones

فهرست مطالب:

فصل اول (طرح تحقیق)

– مقدمه
۱-۱- طرح مسئله و سوالهای تحقیق
۱-۲-فرضیات تحقیق
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
۱-۴-اهداف تحقیق
۱-۵-روش شناسی ومراحل تحقیق
۱-۵-۱-روانشناسی تحقیق
۱-۵-۲- مراحل تحقیق
۱-۶- ادبیات تحقیق
۱-۶-۱- پیشینه ی تحقیق
۱-۶-۲- بنیان های نظری
۲-۶-۱-۱- نظریات حاشیه نشینی
۲-۶-۱-۲- حاشیه نشینی در جهان
۲-۶-۲-۳- حاشیه نشینی در ایران
۲-۶-۲-۴-ویژگیهای مناطق حاشیه نشین
۲-۶-۲-۵- انواع مناطق حاشیه نشین
۱-۶-۳-تعریف مفاهیم و اصطلاحات مرتبط با حاشیه نشینی
۱-۷-کاربرد نتایج تحقیق
۱-۸- مشکلات تحقیق

فصل دوم

۲-۱- موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی شهرستان بهشهر
۲-۲- خصوصیات زمین شناسی
۲-۲-۱- بخش جلگه ای
۲-۲-۲- بخش کوهستانی
۲-۳- خصوصیات توپوگرافی
۲-۳-۱- ناحیه ی پست (جلگه ای )
۲-۳-۲- ناحیه کوهستانی
۲-۴-خصوصیات اقلیمی
۲-۴-۱- بارش
۲-۴-۲- رطوبت نسبی
۲-۴-۳- دما
۲-۴-۴- فشار هوا و باد
۲-۴- ۵- نوع اقلیم
۲-۵- منابع آب
۲-۵-۱ منابع آبهای سطحی
۲-۵-۲-آب های زیرزمینی
۲-۶ -خاک و پوشش گیاهی و حیوانی
۲-۶-۱- خاک منطقه
۲-۶-۲- پوشش گیاهی و زندگی جانوری

فصل سوم

۳-۱- وجه تسمیه
۳-۲- پیشینه ی تاریخی
۳-۲-۱- بهشهر در دوران ماقبل تاریخ
۳-۲-۲- بهشهر در دوران هخامنشی
۳-۲-۳- بهشهر در دوران حکومت اشکانیان
۳-۲-۴ –  بهشهر در دوران حکومت ساسانیان
۳-۲-۵-  بهشهر در دوران بعد از اسلام
۳-۲-۶-  صفویان(عصرطلایی ودوران شکوفایی بهشهر
۳-۳- هسته ی اولیه ی شهر بهشهر
۳-۴- محلات شهر بهشهر
۳-۵- خیابانهای مهم شهر
۳-۶- بررسی وضعیت جمعیتی شهر بهشهر و تحولات آن
۳-۷- توسعه فیزیکی شهر بهشهر

فصل چهارم

۴-۱- بررسی محدوده محله های حاشیه نشین شهربهشهر(تعیین محدودۀ دقیق)
۴-۲- ویژگی های جمعیتی محله های حاشیه نشین
۴-۲-۱- تعداد جمعیت وخانوار محله ها
۴-۲-۲- ترکیب سنی وجنسی محله
۴-۳-۲- خاستگاه ساکنین و علل مهاجرت
۴-۲-۴- ویژگیهای قومی ،زبانی ومذهبی
۴-۲-۴-۱- قومیت.
۴-۲-۴-۲- زبان
۴-۳-۴- دین
۴-۳-  بررسی ساختار کالبدی محله های حاشیه نشین
۴-۳-۱-  بافت محله
۴-۳-۲- کاربری اراضی محله
۴-۳-۳- مسکن محله و ویژگی های آن
۴-۳-۴- شبکه معابر محله
۴-۴-  بررسی ساختار اقتصادی و اجتماعی محله های حاشیه نشین
۴-۴-۱ – بررسی وضعیت اشتغال
۴-۴-۲- بررسی وضعیت درآمد حاشیه نشینان
۴-۴-۳- بررسی میزان و سطح سواد محله
۴-۴-۴ – عادات،باورها و اعتقادات حاشیه نشینان
۴-۵- آسیب شناسی اجتماعی ، اقتصادی وزیست محیطی (خود محله)
۴-۵-۱- مشکلات زیست محیطی محله
۴-۵-۲- مشکلات فرهنکی و اجتماعی
۴-۵-۳-  مشکلات اقتصادی
۴-۵-۴- مشکلات در رابطه با میزان رضایت مندی از مسولین شهری
۴-۶- اثرات و نتایج حاشیه نشینی در شهر

فصل پنجم

۵-۱- جمع بندی فصل ها
۵-۲- آزمون فرضیات
۵-۳- پیامدهای حاشیه نشینی در بهشهر
۵- ۴- پیشنهادات و راهکارها
منابع و ماخذ