چگونگی انجام پروژه تحقیقاتی

 

 

 

در  طرح مسئله  ، باید توضیحاتی در مورد کلیت وجود آن مسئله، سئوالات پیرامون مسئله، نمونه ها و مثالهائی از چگونگی ایجاد مسئله، حوزه های علمی مربوط به موضوع، ابعاد موضوع و دیدگاههای قیاسی و استقرائی مرتبط با مسئله بیان شود. سرانجام در پایان این بخش باید یک مسئله، سئوال یا موضوع معین و نسبتاً محدود که موضوع اصلی تحقیق است، تعیین شود. محدودیت موضوع اغلب شامل محدودیت زمانی، مکانی، جامعه آماری و حتی از جنبه نظری خواهد بود.

در این بخش به طور کلی موضوع مشخص شده و محدوده و مرزهای آن از سایر موضوعات مشابه و مرتبط جدا می گردد. می توان برای طرح مسئله از جنبه های کلی شروع نموده و سرانجام به موضوع اصلی که نسبتاً جزئی است، رسید یا از جزئیات شروع کرده و با تکیه بر همان موضوع، ارتباط آن با کلیت ها را مخصوصاً از نظر حوزه های علمی و مطالعاتی بیان نمود.

  اهمیت و ضرورت  موضوع از جنبه های مختلف توضیح داده می شود. معمولاً کارکردها مهمترین ضرورتها هستند. علاوه بر آن علاقه محقق، توصیه سازمانها، مؤسسات، گسترش روز افزون مسئله و اهمیت کار برد نتایج حاصله از تحقیق در این بخش نوشته می شوند. هدف این است که بالاخره معلوم شود که چرا این تحقیق انجام می شود و در نهایت به چه درد می خورد؟ مقایسه نتایج با سایر تحقیقات در زمانهای قبلی و یا همزمان، تلاش در پاسخ به سئوالات علمی مطرح  و مهم، در اختیار سازمانهای معین قرار دادن و کمک به گروههای خاص و غیره می تواند از سایر دلایل انجام تحقیق باشد.

هر تحقیقی بر اساس  اهداف  مشخص و معینی انجام می گیرد.  بنابراین پس از مشخص شدن موضوع و اهمیت آن، لازم است اهداف تحقیق نیز بدرستی و روشنی تعیین شوند و روند تحقیق در همان چهارچوب انجام گیرد.

شاید در مواردی با در نظر گرفتن دلایل انسانی انجام تحقیقات، حل مشکلات و رفع نارسائی ها بعنوان اهداف تحقیق در نظر گرفته شوند. در صورتی که باید توجه داشت که تحقیق فقط یک کار علمی بوده و محقق عهده دار انجام تغییرات و اعمال برنامه های اجرائی نبوده و نیز این گونه موارد با استثنائات جزئی، عملاً از عهده محقق خارج است.  در واقع اهداف تحقیق بر شناخت علمی و طراحی و انجام تحقیق تأکید می کند.

بعنوان مثال محقق باید در ابتدا هدف خود را مشخص سازد که  آیا فقط به توصیف موضوع و متغیرها خواهد پرداخت یا تبیین(توجه به علتها) نیز مدّ نظر او خواهد بود؟ معمولاً اغلب اهداف ناظر بر هدفهای شناختی بوده و چگونگی بررسی متغیرها از نظر تبیین، ارتباطات و سایر بررسی ها بعنوان هدف در نظر گرفته می شوند.

بطور کلی در هدفها باید مشخص شود که آیا مطالعه شامل تبیین و پیش بینی خواهد بود یا نه؟ آیا ارتباط متغیرهای مستقل با یکدیگر نیز در ارتباط باید همپوشی آنها و قدرت تبیین مسئله مورد بررسی قرار خواهد گرفت یا نه؟ علاوه بر موارد فوق تعیین نمودن هر نوع مورد استثنا و حیطه شمول تحقیق نیز برای آینده مفید می باشد. از جمله هدفهای معمول برای تحقیقات می توان به ارائه پیشنهادات لازم اشاره نمود که بر مبنای یافته های تحقیق بوسیله محقق انجام می شود.

در فصل دوم گزارش تحقیقی، نظریه ها و پیشینه و فرضیه ها ی تحقیق آورده می شود. اصولاً حتی قبل از طرح مسئله و همزمان با شکل گیری سئوال و مسئله در ذهن محقق، مطالعات مربوط به جنبه های نظری مرتبط با موضوع بسیار اساسی و مهم و راهگشا خواهد بود. چرا که اساساً طراحی مسئله در قالبهای نظری امکان مطالعه علمی را فراهم می سازد.

 با توجه به اینکه نقطه شروع مطالعات و پژوهشهای علمی، عملاً نظریه های موجود علمی است، بنابراین هم به منظور طرح مسئله و هم به منظور شناخت هر چه بیشتر موضوع، بررسی نظریه های علمی و استفاده از آنها بسیار ضروری و یک اصل غیر قابل انکار است. باید توجه داشت که نظریه ها به منظورپیدا کردن ابعاد مسئله، متغیرهای مستقل( به منظور تبیین مسئله)، متغیرهای تعدیل کننده و کنترل و نیز شرایطی که تحقیق را احاطه کرده و نظریه در آن شرایط ساخته و پرداخته شده است، مورد مطالعه قرار می گیرند.

اگر قرار باشد برای تبیین یک مسئله، دلایل و علتهائی را در نظر بگیریم، منبع اصلی کسب و بکارگیری همان دلایل در شکل متغیرهای مستقل، نظریه های مربوط به همان علم و یا نزدیک به آن علم است. همچنین چگونگی ارتباط متغیرها از حیث تأثیر گذاری بر همدیگر  نیز در چهار چوب نظریه ها مشخص می شود. مخصوصاً در علوم انسانی در بسیاری از موارد تبیین های متفاوت و متضادی بعمل مِی آید که دلیل اصلیِ آن، در نظر گرفتن عوامل خاص و حتی منحصر بفرد برای هر امر در چهارچوب نظریه معین است که شاید سایر دیدگاههای نظری نسبت بدان متغیر اصلاً توجهی نداشته باشند.

پس پیدا کردن فرضیه ها، متغیرهای مستقل، کنترل و تعدیل کننده، ارتباط بین همه متغیرها، ابعاد مسئله یا موضوع، شرایط انجام تحقیق(مثلاً زمان و مکان و سن و . . .)، حتیالامکان روشها و ابزارهای لازم و کار آمد برای انجام تحقیق و جامعه آماری و شمول دامنه تحقیق و نیز امکان تعمیم های علمی و حتی کاربرد نتایج و یافته ها  بوسیله مرور نظریه های علمی انجام خواهد گرفت.

کلیه موارد فوق الذکر باید بصورت منظم و به ترتیِب خاصی در گزارش تحقیقی آورده شود. در واقع دلایل بکارگیری متغیرها، ابزار و فرضیه ها و غیره در درجه اول مربوط و مستند به ذکر نظریه های مورد استفاده برای تبیین است. فرضیه های مورد استفاده از نظریه ها استنتاج می شوند. البته باید توجه داشت که علاوه بر آن منابع دیگری نیز برای تدوین فرضیه وجود دارد. باید ارتباط معقول و معینی بین اهداف، نظریه ها و فرضیه ها وجود داشته باشد.

بعبارت دیگر اگر هدف بررسی، تبیین موضوع است، در این صورت باید در نظریه ها بدنبال فرضیه ها و متغیرهای مستقل بود. اگر جنبه های روانی موضوع بیشتر مد نظر است، در این صورت باید از تئوریهای روان شناختی نیز استفاده نمود. و اگر هدف تحقیق اعمال کنترلهای خاصی است، پس باید نظریه هائی را که بر مبنای کنترل ایجاد شده اند، و یا  چگونگی اِعمال کنترلها را نشان می دهند،  مورد استفاده قرار داد.

علاوه بر موارد فوق با در نظر گرفتن اینکه نظریه های مختلف بر متغیرهای خاصی تأکید دارند که ممکن است در مواردی متضاد هم باشند. بنابراین لازم خواهد بود تا حتی الامکان از نظریه های رقیب استفاده شده و در کنار آن با اتکاء به مشاهدات و تجربیات محقق و محققان قبلی با بیان دلایل و استدلالات کافی به انتخاب نظریه ها و بکارگیری آنها اقدام نمود. به بیان ساده تر، اگر برای تبیین رفتار انسان مثلاً پنج دسته تئوری وجود دارد، سئوال این است که محقق کدام دسته را باید انتخاب بکند؟ در اینجا آوردن و بررسی نظریه ای هر گروه و بحث و انتقاد در مورد قدرت، استحکام، پایائی و . . . آنها و ذکر دلایل کافی به منظور استفاده از نظریه های متناسب با همان موضوع در شرایط خاص مربوط به تحقیق امری الزامی است.

 مرور تحقیقات پیشین شامل مطالعه تحقیقات انجام شده در رابطه با آن موضوع است. به دلیل خاصیت انباشتگی علم، هر تحقیق جدید باید بر مبنای و با استفاده از تحقیقات قبلی انجام گیرد. اگر تحقیقی بدون استفاده از تحقیقات قبلی انجام گیرد، در این صورت ممکن است : اشتباهات، نارسائی ها و مشکلات و محدودیت های قبلی در این تحقیق نیز تکرار شوند. در مجموعه کلی علم و در ارتباط با آن تحقیق ، استحکام و ضعف نظریه ها معلوم نگردد و محقق ناچار از نظریه هائی استفاده کند  که موارد ردّ و نقض آنها بیشتر از موارد تأئید و قبولی است.

پیشنهادات محققین قبلی مورد استفاده قرار نگیرد. بهترین و مطمئن ترین روش(که حاصل بررسی تحقیقات قبلی است) در تحقیق تازه،  مورد استفاده قرار نگیرد. امکان مقایسه نتایج، کاربردها، کارکردها و درک تغییرات از بین می رود و بالاخره اینکه در مجموع محقق کار  و مطالعه علمی خود را تقریباً از نزدیکی های نقطه صفر پیشرفت علمی موضوع آغاز خواهد کرد.

در مرور تحقیقات قبلی باید به دنبال نکاتی بود و آنها را پیدا و یاد داشت نموده و سپس مورد استفاده قرار داد. البته باید در نظر داشت که داشتن دیدگاه انتقادی در این میان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. چرا که ممکن است همان تحقیق که بعنوان پیشینه مورد مطالعه قرار می گیرد از دیدگاههای مختلفی دچار اشتباهات بوده و از اعتبار علمی کافی برای استفاده برخوردار نباشد. همچنین با گذشت زمان، بسیاری از تغییرات روشی و محتوائی و شرایط متعددی بوجود آمده که بکار گیری عناصر آن تحقیق را غیر ممکن می سازد. نکات مورد نظر عبارتند از:

– موضوع. مقایسه موضوع تحقیق فعلی با موضوع تحقیق قبلی بدین معنی که آیا هر دو موضوع کاملاً یکسان هستند و عناصر موجود در هر کدام را می توان کاملاً در دیگری جستجو، اِعمال و تنظیم نمود.

– اهداف. در آن تحقیق چه اهدافی بکار گرفته شده است؟ تحقیق فعلی نیز درست همان اهداف را در نظر دارد یا نه؟

– نظریه ها. بطور کلّی یکی از منابع بسیار مهم در انجام تحقیقات، استفاده از نظریه های مورد استفاده در تحقیقات قبلی است. یک گزارش تحقیقی می تواند حاوی نظریه های متعدد و مناسبی برای تبیین مسئله باشد و از این نظر حتی از کتابها نیز مفیدتر باشد.

– فرضیه ها. چه فرضیه هائی بکار گرفته شده است؟ آیا همان فرضیه ها را با همان شکل در این تحقیق می توان بکار گرفت یا نه؟ یا اینکه آن فرضیه ها را با تغییراتی (مثلاً جهت دار نمودن)، میتوان مورد استفاده قرار داد.

– روشهای انجام تحقیق. آیا همان روشها را در شرایط فعلی نیز می توان بکار بست؟ نکات مثبت و منفی آن روشها چه بوده و نتایج حاصل از مطالعه بر مبنای آن روشها موفقیت آمیز بوده یا نه؟

– ابزار مورد استفاده برای اندازه گیری و آزمون. در صورت مؤثر و کار آمد و معتبر و روا بودن ابزارها، می توان همان ابزار را بکار گرفت. با وجود این،  نباید از ابزار جدید نیز غافل بود. بدون تردید مقایسه ابزارهای مختلف در تحقیقات مختلف، محقق را برای انتخاب بهترین ابزار ممکن توانا می سازد.

– روائی و اعتبار. بدست آوردن، محاسبه و تعیین اعتبار و روائی، همواره یکی از مشکلات اساسی تحقیقات بوده است. به همین دلیل مرور تحقیقات پیشین در این زمینه نیِز بسیار مفید خواهد بود. باید تمامی روشهای مربوط به محاسبه اعتبار و روائی از تحقیقات مختلف گرد آوری شده  و  با دقت در فصل سوّم یا دوّم توضیح داده می شود و با در نظر گرفتن دلایل منطقیِ، آن روشها ردّ و یا مورد استفاده قرار می گیرد.،

– آزمونهای آماری. اطلاع از چگونگی بکارگیری آزمونهای آماری و نتایج حاصله از آنها محقق را در انتخاب مناسبترین آزمون آماری یاری می دهد. این امر در فرا تحلیلها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

آزمونهای آماری متداول برای بررسی ارتباط بین متغیرها(آزمون فرضیه ها)

پس از جمع آوری و تدوین نظریه ها و تحقیقات انجام شده قبلی،  همه متغیرها باید در مدلی گرد آوری شود. مدل عبارت از “تصویری است که روابط علت و معلولی متغیرها را مشخص می سازد“. به این ترتیب محقق عملاً زمینه طرح فرضیه ها را آماده می سازد. در این مرحله مدل را می توان به شکلهای زیر طراحی نمود.

1 –  مدل ارتباطی ساده: در این مدل ارتباط هر یک از متغیرهای مستقل با متغیر وابسته بصورت ترسیم یک خط ساده به شکل فلش که نشان دهنده تأثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته است، مشحص می گردد. در این گونه مدلها، فرض بر آن است که بین متغیرهای مستقل ارتباط خاصی وجود ندارد . بنا براین محقق در پی بررسی این روابط(بین متغیرهای مستقل با همدیگر) نخواهد بود.

 

انگیزه پیشرفت         موفقیت

پاداش بیشتـر           موفقیت

یادگیری بهتـر            موفقیت

 

ملاحظه می شود که در این مدل بین سه متغیر مستقل(انگیزه پیشرفت، یادگیری و پاداش) ارتباط خاصی پیش بینی نشده است.

استفاده از این نوع مدلها با سهولت کاربرد آزمونهای آماری همراه بوده امّا با توجه به اینکه در دنیای واقعی متغیرها بی ارتباط با هم نیستند، ممکن است تبیین درستی انجام نگیرد. از طرف دیگر در موارد متعددی هر یک از نظریه ها صرفاً یک متغیر را بعنوان متغیر مستقل معرفی می کنند. در این موارد استفاده از این مدلها با ماهیت نظریه تناسب خواهد داشت. با وجود این، لازم خواهد بود محقق همه نظریه ها را در یک چهار چوب معین گرد آوری کرده و حوزه مطالعه و تبیین را تا حد امکان مشخص نماید.

2 – مدلهای پویا: در این مدلها، بین متغیرهای مستقل ارتباطات متقابل یا علّی وجود دارد. اگر چه در درجه اول، هدف یک تحقیق تبیین یک مسئله معین بوده و توجهی به روابط متقابل متغیرهای مستقل ندارد، اما باید در نظر داشت که همواره وجود همبستگی های متقابل بین عوامل مؤثر، موجب کاهش قدرت تبیین و نیز صرف و اتلاف انرژی زیادی خواهد بود. مثلاً در صورت وجود همبستگی بسیار زیاد بین دو متغیر هوش و سرعت انتقال، بکارگیری هر دو متغیر به منظور تبیین پیشرفت تحصیلی، قدرت تبیین را افزایش نداده و عملاً همان نتیجه ای را به دنبال خواهد داشت که با متغیر (هوش یا سرعت انتقال) حاصل می شد.

سرعت انتقال

پیشرفت تحصیلی

هــــوش

در مدل فوق بین دو متغیر مستقل رابطه متقابل دوسویه وجود دارد. این مدل حاکی از همبستگی بین دو متغیر مستقل بوده و احتمالاً بکارگیری دو متغیر در افزایش قدرت تبیین مؤثر نخواهد بود.

در مدل زیر ابتدا متغیر هوش بر سرعت انتقال تأثیر گذاشته (در اینجا سرعت انتقال به نوبه خود یک متغیر وابسته است) و سپس هر دو متغیر: سرعت انتقال و هوش، بطور مستقیم بر پیشرفت تحصیلی اثر خواهند گذاشت(البته اثر سرعت انتقال نزدیک تر و مستقِم تر است). در واقع بخشی از تأثیر “سرعت انتقال” بر متغیر وابسته، منشاء ذاتی نداشته و از متغیر “هوش” ناشی میشود.

 سرعت انتقال

پیشرفت تحصیلی

هــوش

در مدل بعدی اثر مستقیم هوش بر پیشرفت تحصیلی مدّ نظر نمی باشد.

هــوش                                سرعت انتقال                                             پیشرفت تحصیلی

در تحلیلهای چند متغیره استفاده از این مدلها امری ضروری و غیر قابل تردید است. البته این موضوع بستگی به اهداف تحقیق دارد. در اغلب موارد لزوم اعمال کنترلهای متعدد برای حذف و یا خنثی کردن اثر متغیرها، استفاده از این مدلها را ضروری می سازد و بالاخره  بدون بکارگیری مدلهای  پویا استفاده از فرا تحلیل امکان پذیر نخواهد بود.

https://hampafile.ir